Collegereeks What about Soil

Het eerste college van het studiejaar 2022-2023 had als thema 'Leve(n)de Bodem Brabant: praktijk en wetenschap over organisch stof'. Het is voor het eerst dat we het college hybride aanboden: je kon 'm zowel online als op locatie volgen. We hadden 2 sprekers op het programma: Marjoleine Hanegraaf (senior onderzoeker bij WUR Open teelten) en Eugene van Abeelen (Bedrijfsdeskundige bij Delphy). Eugene was helaas ziek, maar werd overgenomen door Milan Franssen.

Bekijk de video-opname van het college 

Bekijk de presentatieslides van Marjoleine Hanegraaf

Bekijk de presentatieslides van Milan Franssen

Over het thema 'Leve(n)de Bodem Brabant

Het thema was deze keer 'Leve(n)de Bodem Brabant: praktijk en wetenschap over organisch stof'. De landbouwsector heeft te maken met ingewikkelde vraagstukken. Enerzijds is het noodzakelijk om jaar na jaar voldoende voedsel te kunnen produceren. Daarbij is het van belang dat het gewas onder andere van voldoende nutriënten wordt voorzien. Anderzijds meten overheden nog te veel nutriënten in het oppervlaktewater, de mate van uitspoeling is te hoog. Management van organische stof is belangrijk voor de landbouwkundige productie en koolstofvastlegging. Daarbij spelen verschillende fracties van organische stof een grote rol. Toch is er weinig bekend over regionale referentiewaarden voor organische stof, zowel wat betreft het bulkgehalte als van de fracties.

Opbouw en behoud van organisch stof speelt een rol in bodemvruchtbaarheid en daarmee in voedselproductie. Als organisch stof voedingsstoffen bindt kan daarmee uitspoeling worden voorkomen. Maar, organische stof kent vele verschillende vormen en eigenschappen die in samenspel met o.a. gewas, bodemtype- en leven, minerale bemesting, verschillende rollen kunnen vervullen in de bodem. In het project Leve(n)de Bodem Brabant is onderzocht hoe we meer inzicht kunnen verkrijgen in deze verschillende vormen van organische stof en werd gekeken naar andere organisch stof gerelateerde vragen.

Marjoleine en Milan gingen in deze avond dieper in op de projectresultaten. Daarbij lag de focus van Marjoleine op de meetbaarheid van verschillende organisch stoffracties en de referentiewaarden voor organisch stof. Ze besprak lopende onderzoeken naar organische stoffracties in minerale gronden door heel Nederland, met name de regionale verschillen (BedrijvenNetWerk (BNW) van de PPS Beter Bodembeheer) en vervolgens zoomde ze in op resultaten van demo-veldjes waarin actief werd gewerkt aan opbouw van organische stof (Leve(n)de Bodem Brabant (LBB)). Milan ging in op de praktijkdemo’s die gebruik maakten van plantversterkers, organische reststromen die laag zijn in N en P en optimale vochtvoorziening, om zodoende te sturen naar gewasbehoefte en N uitspoeling te beperken.

College 22 in de collegereeks 'What About Soil' heeft als thema: 'Stikstof in bodem en grondwater'.

De stikstofdiscussie is nauwelijks weg te denken uit het nieuws en het einde ervan is nog altijd niet in zicht. De polarisatie in de discussie tekent zich vooral af tussen de agrariër en de natuurbeschermer. In deze ‘What about soil’ leggen we de focus op stikstof in de bodem en het grondwater. Wat doet stikstof in de bodem? En wat moet de grondwaterbeheerder hiermee?

Sprekers

Over Hans Langeveld

Hans Langeveld is een agronomist met 30 jaar ervaring in het kwantificeren van landgebruik door landbouw en veeteelt en het beoordelen van impact op het klimaat.

Hans heeft onder andere bij het Centre for World Food Studies (SOW-VU) en bij Plant Research International (WUR) gewerkt als onderzoeker. In 2008 heeft hij zijn eigen onderzoeks- en adviesbureau opgericht genaamd Biomass Research (www.biomassresearch.eu) en heeft hij de FAO, de EU , NGO’s en bedrijven geadviseerd.

Over Brabant Water

Brabant Water is een drinkwaterbedrijf dat drinkwater levert aan bewoners en bedrijven in Noord-Brabant. Brabant Water zorgt voor veilig en voldoende drinkwater en dragen ook zorg voor het watersysteem en natuurgebieden om ook in de toekomst veilig drinkwater te kunnen blijven leveren.

College 21 in de collegereeks 'What About Soil' heeft als thema: 'Beter begrijpen hoe we landbouwbodems duurzaam kunnen beheren'. 

Duurzaam bodembeheer leidt tot een betere bodemvruchtbaarheid voor de landbouw en levert de samenleving duurzamer geteeld voedsel, een betere waterkwaliteit en grotere waterbuffering, een grotere biodiversiteit en draagt bij aan de klimaatopgave (1,5 megaton extra CO₂-reductie door slim landgebruik). Steeds meer akkerbouwers en melkveehouders zijn actief bezig met het verbeteren van hun bodembeheer.

Sprekers

Wim van der Putten van het Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO-KNAW) - 'Geven we de bodem voldoende speelruimte?'

De laatste tijd is er veel te doen over bodem. De een stelt dat landbouwbodems zombiebodems zijn en de ander geeft aan dat landbouwgrond juist boordevol leven zit. Dan wordt ook gesteld dat het niet goed gaat met de bodem, terwijl de landbouwopbrengsten juist huizenhoog zijn. Heeft de een of de ander gelijk, of is er sprake van een paradox?

Deze vragen bespreekt Wim van der Putten in zijn verhaal en hij komt daarbij toe aan de vraag: geven we de bodem voldoende speelruimte? Kunnen we de bodem zien als een speelplaats voor het bodemleven, dat en passant de ecosysteemdiensten levert waar wij zo van afhankelijk zijn: voedingsstoffen voor planten, structuur en watervasthoudend vermogen, tegengaan van klimaatverandering en onderdrukking van ziekten en plagen. Bestaan bodems die alles kunnen, of zijn er juist trade-offs? Hoe komen we tot multifunctionele bodems?

Wim geeft in zijn betoog aan  dat we het bodemleven ruim baan moeten geven om te voorkomen dat we al het werk zelf moeten doen. Maar daar zitten wel consequenties aan, zoals wellicht minder gewasopbrengst. Genoeg punten voor een levendige discussie na afloop!

Over Wim van der Putten

Wim van der Putten is hoofd van de Afdeling Terrestrische Ecologie bij het Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO-KNAW) in Wageningen en special professor functionele biodiversiteit aan de Wageningen Universiteit & research (WUR). Hij onderzoekt het leven in de bodem in de natuur en hoopt daarbij nieuwe principes te vinden die kunnen worden gebruikt bij de ontwikkeling van duurzame landbouw. Hij is medeoprichter en was de eerste voorzitter van het Centrum voor Bodemecologie, een samenwerkingsverband van het NIOO-KNAW en WUR. Hij is lid van de Assembly van de EU-Mission Board Soil Health and Food en hij is ook mede-oprichter van de Global Soil Biodiversity Initiative (GSBI). Momenteel is hij ook lid van de Kerngroep van het Onder Het Maaiveldproject van IUCN, De Vlinderstichting, NIOO-KNAW en WPR.

Bekijk de presentatie

Lyanne de Haan en Bertran de Kock van HAS Hogeschool en ondernemer Joost van de Oever - 'Project Praktijkkennis voor Voedsel en Groen: Duurzaam Bodembeheer'

Binnen het project 'Praktijkkennis voor Voedsel en Groen: Duurzaam Bodembeheer' zijn we als HAS Hogeschool aan de slag gegaan met 9 ondernemers uit Limburg en Noord-Brabant rondom duurzaam bodembeheer. Het doel van dit project is om de ondernemer bij te staan in het maken van de juiste keuzes, o.a. over organisch stofbeheer, bemesting, grondbewerking, gewasbescherming, bouwplan en waterhuishouding.

Het onderzoek richt zich op het opstellen van adviezen (handelingsperspectief) met een integrale benadering van duurzaam bodembeheer, die leiden tot een klimaatbestendig teeltsysteem dat tegemoet komt aan de ecosysteemdiensten voedselproductie, waterbeheer, biodiversiteit en koolstofvastlegging. De resultaten en kennis die we de afgelopen 2 jaar hebben opgedaan met de ondernemers worden tijdens What About Soil gepresenteerd. 

Over Lyanne de Haan en Bertran de Kock

De praktische uitvoering van dit project ligt bij Lyanne de Haan en Bertran de Kock. Beide afgestudeerd biologen en junior onderzoekers binnen het lectoraat “Gezonde plant op een vitale en duurzame bodem”. Zij zullen u meenemen in de resultaten en kennis die de afgelopen 2 jaar zijn opgedaan.

Bekijk de presentatie

Over Joost van de Oever

Joost van den Oever is een van de ondernemers die deelneemt aan dit project. Hij is milieu- en kwaliteitscoördinator en mede-eigenaar van boomkwekerij M. van den Oever. Binnen dit bedrijf zijn ze al langer actief met de bodem bezig. In zijn presentatie gaat Joost verder in op zijn ervaringen met duurzaam bodembeheer en op de invloed die het project daarop gehad heeft.

Bekijk de presentatie

College 20 in de collegereeks 'What About Soil' heeft als thema: 'De bodem in onze leefomgeving'. In de collegereeks 'What About Soil' hielden wij op donderdag 30 september tussen 19.00 – 20.00 uur ons 1e webinar van dit studiejaar met als thema: ‘De bodem in onze leefomgeving’. Je kunt op deze pagina het webinar terugkijken.

Over het thema

De groene ruimte in de stad wordt veelal gebruikt om te ontspannen.  Stadsparken zijn ontworpen om tot rust te komen, het zijn veelal oases in een versteend landschap. Natuurlijk is er meer groen in de stad, gras in de berm en  bomen in de stad, langs wegen. Deze bomen staan bloot aan uitlaatgassen en verontreinigen die de bodem insijpelen.  Naast deze druk is er ook nog een extra belastende factor en wel het veranderende klimaat. Hittestress en soms een te zwaar belastende druk op de waterafvoer zijn items waar steeds meer rekening mee gehouden moet worden.In dit college krijgt de groene ruimte in het stedelijke gebied de aandacht.

Piet Kranendonk zal in zijn bijdrage ingaan op de kracht van de bodem in natuurgrasconstructies. Duizenden bezoekers bijvoorbeeld op het Museumplein hebben een geweldige impact op de bodemgesteldheid, de flora en de fauna. Van belang is dan een gedegen constructie, die er voor zorgt dat de grasmat zich snel kan gaan herstellen.

En het gaat niet alleen om sportparken, een veranderend klimaat leidt tot een andere biodiversiteit, ook in de stad. Hoe mee om te gaan en op welke wijze moeten er maatregelen genomen worden om die ruimte beter te gaan beheren, vraagstukken die actueel zijn. Op HAS Hogeschool dient de groene ruimte in het stedelijke gebied met de belangrijke rol van de bodem hierin, ruim aandacht te krijgen.

Over de sprekers 

Piet Kranendonk
Piet Kranendonk is mede-eigenaar en projectleider bij ASC Sports & Water. Hij is actief in de sportsector (ontwerp en beheer buitensportaccommodaties) en de bouwsector (bemalingsadviezen, afkoppelen van hemelwater, bouwrijp maken en wateroverlastproblemen). Piet is gespecialiseerd in cultuurtechniek, grondmechanica, bemalingen, wateroverlastproblemen, afkoppelen van hemelwater en bouwrijp maken.

Piet gaat tijdens zijn lezing in op de kracht van de bodem in natuurgrasconstructies. Thema’s die aan bod komen zijn: bodemeigenschappen, stabiliteit, draagkracht en bewerkbaarheid, gedrag natuurgrasconstructies bij droogte en neerslagrijke omstandigheden, opbouw veldconstructies voor intensief gebruik en voorbeelden van natuurgrasconstructies Museumplein en Aalsmeer.

Marieke van den Berg en Dante Pieper
Marieke van de Berg en Dante Pieper zijn 4e-jaar studenten Toegepaste Biologie, op HAS Hogeschool. Ze hebben een grote belangstelling voor de stadsecologie, waarbij de bodemecologie een centrale rol vervult. Mede door corona moest Marieke haar stage in in Nieuw-Zeeland verlengen. Hierdoor  is ze vorig jaar al aan de slag gegaan met haar BO (afstudeerproject) - Monitor Klimaatadaptieve leefomgeving - vanuit opdrachtgever Attender Groen (Vebego). In deze BO creëerde ze inzicht in hoe het dagelijks beheer van de openbare ruimte optimaal kan bijdragen aan een klimaatadaptieve leefomgeving, waarbij de bodem een cruciale rol blijkt te vervullen.

Tijdens het stagejaar van Dante Pieper werd voor hem duidelijk dat stedelijke bodemecologie een onderwerp is waar hij meer aandacht aan wil geven. Tijdens zijn stage bij Naturalis is hij dieper ingegaan op het belang van bodemgezondheid en bodembiodiversiteit in een stedelijke omgeving, en tijdens zijn stage bij De Koninklijke Ginkel Groep is hij ingegaan op de invloed van bodemleven op vegetatie diversiteit.

Marieke en Dante gaan in op met name de stadsbodem en de daar bijbehorende bodemecologie. De speerpunten van de lezing zijn: Klimaatadaptief beheer openbare ruimte, valt of staat met een goede bodem. Ecosysteemherstel is hierbij het uitgangspunt.

Het 4e webinar in de collegereeks 'What About Soil' heeft het thema: 'Bodembiodiversiteit, onderzoek en praktijk'.

Bekijk hier het webinar terug met Paula Harkes (onderzoeker bodemfysica & landbeheer bij Wageningen) en Rob de Groot (De Groot Agro Consultancy B.V.). 

Over de sprekers 

OVER PAULA HARKES

Onderzoeker aan de Wageningen University and Reserach bij de Bodem fysica en landbeheer groep. Tijdens haar PhD bij Nematologie lag haar focus op het verschil bodemvoedselweb in diverse ecosystemen. Zowel natuurlijke systemen als verschillende landbouwsystemen werden onderzocht, om verbanden te leggen tussen bacteriën en schimmels en hun predatoren (protozoa en nematoden). Hierbij werd er niet alleen naar totale organismen gekeken maar ook naar het actieve aandeel van deze organismen. Veel bodemorganismen zijn onder suboptimale omstandigheden namelijk helemaal niet actief en dragen dan ook niet bij aan het functioneren van het ecosysteem. Op dit moment is ze betrokken bij een groot internationaal EU project (SPRINT) dat onderzoek doet naar het effect van gewasbeschermingsmiddelen op de gezondheid van mens, dier, plant en milieu waarbij haar focus met name ligt bij de verschillen in bodemleven tussen biologisch en gangbare landbouw en het aandeel van gewasbeschermingsmiddelen hierin.

OVER ROB DE GROOT

De agrarische sector verandert. Bedrijven worden gerund door specialisten die de productie optimaliseren. De specialist zorgt met zijn kennis voor hogere opbrengsten, kostenbesparing maar vooral vraag gestuurd telen. De teelt wordt gezien als een proces en sturing vind niet meer op het ‘gevoel’ van de teler. Sensoren volgen de teelt en modellen sturen de teelthandelingen.Rob de Groot creëert mogelijkheden om deze visie in de praktijk te brengen. Soms als projectmanager, soms als ontwikkelaar van een nieuwe techniek en soms als de oprichter en investeerder van nieuwe bedrijven en concepten. Binnen alle projecten wordt bestaande kennis en kunde bij elkaar gebracht en waar nodig techniek ontwikkeld om bovenstaande visie te realiseren.Op dit moment is Rob de Groot als project manager betrokken bij het project ‘Brabant Bio’. Binnen dit project wordt een integraal en duurzaam bodemplan/bouwplan opgesteld en een combinatie van maatregelen getroffen om een vitale bodem te verkrijgen.

In deze ‘What about Soil’ leggen we de focus op een gezonde bodem. Een gezonde bodem kenmerkt zich ook door de afwezigheid van verontreinigingen. Onze akkers worden flink bemest met zowel kunstmest als dierlijke mest en het is de vraag in welke mate er nog resten van b.v. antibiotica aanwezig zijn in de bodem. Ook resistente bacteriën en pathogenen zijn bepalend voor een gezonde bodem.

Bekijk hier het webinar terug met Herman Peppelenbos (lector Groene Gezondheid - HAS Hogeschool) en Jeroen Oosterwegel (senior adviseur - Geofoxx).

Sprekers

• Over Herman Peppelenbos
  Herman Peppelenbos werkt sinds december 2013 als lector Groene Gezondheid bij HAS Hogeschool. Hij studeerde biologie aan de Wageningen University. Herman is in 1996 gepromoveerd op het modelleren van respiratie om de bewaring en het verpakken van groente en fruit te verbeteren. Hij werkte 26 jaar bij Wageningen UR als onderzoeker, manager en programmaleider. Zijn lectoraat ‘Groene Gezondheid’ richt zich op het vergroten van de bijdrage van de tuinbouwsector aan het terugdringen van de zorgkosten. Het gaat om daarbij zowel om meer grip op de voedingswaarde van tuinbouwgewassen als het stimuleren van de consumptie van groente en fruit, zowel vers als bewerkt. Door bij te dragen aan gezonde eetpatronen wil dit lectoraat zorgen voor impact op onze gezondheid en vitaliteit.
  
  
• Over Jeroen Oosterwegel
  Jeroen Oosterwegel werkt als senior adviseur bij Geofoxx. In de jaren ’80 studeerde hij fysische geografie aan de Rijksuniversiteit van Utrecht. Sindsdien heeft hij veel trajecten en projecten begeleid op het gebied van bodembelasting en –kwaliteit. Tegenwoordig ondersteunt hij bedrijven en overheden aangaande de rol en bijdrage van de bodem bij maatschappelijke ontwikkelingen (circulaire economie, energietransitie en klimaatadaptatie). Daarbij werkt hij samen met universiteiten, kennisinstituten, collega's en vooral klanten. Op dit moment spelen o.a. de volgende onderwerpen: antibiotica, resistent bacteriologisch materiaal en ziekteverwekkers in de bodem; Erosie van asbestdaken in relatie met de volksgezondheid; Geothermisch hergebruik van aanwezige infrastructuur uit de olie- en gaswinning.

In deze ‘What about Soil’ leggen we de focus op de urgentie van een levende bodem voor het verkrijgen van betere bodemkwaliteit.

In een 1 uur durend webinar geeft:

• Ad van Haperen een overzicht van lopende onderzoekprogramma’s van de WUR, waarin onder andere de zoektocht naar parameters voor het vaststellen van bodemkwaliteit.
• Cees Oele zal de ervaringen delen van resultaten van Levende Bodem en andere soortgelijke projecten op verschillende grondsoorten in Nederland.
• Judith van de Mortel geeft toelichting over de rol van HAS Hogeschool in deze projecten.

Bekijk hier de Webinar What about Soil College 17 over de 'Levende bodem' terug.

Sprekers

Ad van Haperen is onderzoeker akkerbouw bij WUR Open Teelten op proefbedrijf Vredepeel en Wijnandsrade. Ad heeft als teeltadviseur, beleidsmedewerker en teeltmanager jarenlange ervaring in de teelt. Kennisverspreiding is een van de taken die hij als praktijk onderzoeker heeft.

Ceel Oele is projectleider bij Delphy en expert op het gebied van Bodem en Biobased productie.

Judith van de Mortel is Lector Gezonde plant op een vitale en duurzame bodem op HAS Hogeschool. Dit lectoraat richt zich op de interactie tussen plant en bodem, waarbij de focus vooral ligt op de interactie tussen de bodembiologie en de plant en het gebruiken van deze interactie om de bodem vitaler en duurzamer te maken. Een vitale bodem is de basis voor ecologische stabiliteit en daarmee voor duurzame gewasproductie. Daarnaast draagt een vitale en vruchtbare bodem ook bij in de strijd tegen het broeikaseffect en de uitdaging om de groeiende wereldbevolking van voldoende en gezond voedsel te blijven voorzien, met behoud van het milieu en balans in ecosystemen.

Spreker

Pius Floris is directeur en adviseur bij Plant Health Cure (PHC). Jaarlijks verzorgt Pius wereldwijd zo’n 80 lezingen en workshops over bodembiologie en bodemchemie. In 2020 zijn dit door COVID-19 geen reizen geweest, maar interactieve webinars. Pius Floris is tevens lid van belangenvereniging Artemis. Vanuit beide functies heeft hij zitting in de Nederlandse EU commissie die nieuwe wetgeving maakt voor biostimulanten, bodemverbeteraars en plantversterkers. Deze wetgeving moet in 2022 effectief worden.
Problemen met plantengroei zijn veelal terug te leiden naar de kwaliteit van de bodem. De bodemkwaliteit wordt bepaald door fysische, biologische en chemische eigenschappen. Met 35 jaar wereldwijde bodemervaring neemt Pius Floris de aanwezigen mee in deze 3 afzonderlijke eigenschappen, ondersteund met foto’s en film. Pius Floris stelt: als het gaat om bodembewerking is er nog een wereld te winnen.

Sprekers

Promovendus Maartje van der Sloot heeft de afgelopen vier jaar onderzoek gedaan namens de Wageningen Universiteit naar het gebruik van bermmaaisel als bodemverbeteraar op agrarische grond. In een meerjarig veldexperiment vergeleek ze de behandeling van Bokashi met het opbrengen van compost, vers maaisel en een controle zonder organische toevoeging. Tijdens het college gaat Maartje in op haar onderzoeksresultaten, de voordelen en risico’s van Bokashi, compost en vers materiaal. Ook krijg jij meer inzicht op de effecten van de organische stof, de kringloop van stikstof, het vermogen van de bodem om water vast te houden en gewasopbrengst. Dit wil je niet missen!

Philippe van der Grinten studeerde veeteelt in Wageningen en is landbouwkundig ingenieur. Hij heeft tien jaar gewerkt voor verschillende internationale organisaties in Costa Rica, Guatemala, Nepal en Bolivia, op het gebied van veevoeding, veegezondheid en kleinveehouderij. Sinds 2012 is Philippe werkzaam bij adviesbureau Provinos, waar hij een bijdrage wilt leveren aan de transitie naar een meer natuurlijke landbouw en veeteelt. Hij streeft ernaar om zo veel mogelijk partijen te verbinden bij het benutten van organisch restmateriaal, door er kwalitatieve Bokashi van te maken. Vanuit het kennisprogramma Circulair Terreinbeheer lopen een 60-tal pilots naar het gebruik en effect van Bokashi waar hij er meerderen van begeleidt. Tijdens het college gaat Philippe dan ook in op zijn jarenlange praktijkervaringen en bevindingen.

Both soil and substrate share similarities, as both require optimal conditions for plant root growth, aiming to cultivate healthy plants with robust root systems. In horticulture, challenges include reducing water and peat usage. While water recirculation faces disease and microbe buildup, enhancing soil biology is a potential solution. Despite peat being a limited resource from fragile ecosystems, its reduction in horticulture is challenging, given its ideal role in substrates.

Sprekers

Andre van der Wurff
Dr. André W.G. van der Wurff, an expert in soil ecology, earned a Bachelor's in Biology and Dutch language, followed by an MSc in ecology at the University of Amsterdam. After a post-doc position at Wageningen University, he became a Senior Project Manager at Wageningen UR Greenhouse Horticulture. His research was related to soil health and disease suppression as a sustainable alternative to chemical crop protection. Since October 2016, he has served as the R&D Manager at Groen Agro Control and Foundation Control in Food & Flowers. 

Carina Eisfeld
Dr. Carina Eisfeld, an environmental microbiologist passionate about plant health and sustainable cultivation, earned her master's degree in Biology at the Technical University of Munich, specializing in microbiology and plant sciences. She pursued a PhD at TU Delft, focusing on analyzing water quality to prevent the spread of plant diseases and safeguard food crops. Currently, she works as a researcher in microbial ecology at Stichting Control in Food & Flowers. 

In this edition of What about Soil, Andre and Carina will discuss boosting substrate biology and mitigating water recirculation risks.

Tom Huijs                                                  Tom Huijs, Development manager innovations at Kekkilä-BVB is constantly on the search for complimentary raw materials to be used in substrates. When a material has been proven suitable to be used in substrates, the development of its end-to-end value chain starts, which is where the biggest challenge begins. To take on this challenge requires a holistic view and a great deal of resilience and persistence. Personally, Tom is highly passionate about nature, spends every spare hour of daylight in the outdoors, constantly observing and building understanding about the delicate balance that exists between all that lives, and its impact on our health and future.