Klimaatrobuust & ecologisch

In een verkennend onderzoek hebben studenten van de opleiding Toegepaste Biologie geïnventariseerd welke maatregelen de landbouw mogelijk klimaatrobuuster maken. Ze hebben een reeks maatregelen op een rij gezet. Per maatregel hebben ze bekeken wat de effecten waren op thema’s zoals: bodemgezondheid, waterkwaliteit, en -kwantiteit, plantweerbaarheid, natuurwaarde en gewaskwaliteit. Daarnaast zijn boeren bevraagd over de maatregelen die ze al toepassen op hun bedrijven en voor welke andere maatregelen ze openstaan. En: ervaren ze belemmeringen om bepaalde maatregelen toe te passen?

In totaal hebben de studenten 82 verschillende maatregelen verdeeld in verschillende clusters zoals beregenen, bufferzone, bodembetreding, enzovoorts. De maatregelen bleken meer positieve dan negatieve effecten te hebben op de verschillende thema’s. Het onderzoek laat zien dat de inzet van bepaalde maatregelen een gunstig effect heeft bij het vergtoten van de klimaatrobuustheid van landbouw.

Wat is de potentie van grassen, vlinderbloemigen en kruiden voor het gebruik in heringerichte waterlopen en landschappelijke laagtes? In een afstudeerproject vanuit de opleiding Toegepaste Biologie is dit onderzocht in opdracht van Regio Noordoost-Brabant. Deze regio is gevoelig voor droogte. Water langer vasthouden of waterlopen in landschappelijke laagtes inrichten, kan een oplossing zijn om dit tegen te gaan. Een manier om dat te doen is waterlopen herinrichten door ze bijvoorbeeld te verbreden, verontdiepen en de taluds flauwer af te laten lopen.

Als je de heringerichte waterlopen en landschappelijke laagtes inzaait met grassen, vlinderbloemigen en kruiden, dan komt dat weer van pas bij de productie van veevoer. Wel is het daarbij van belang dat deze gewassen niet alleen goed bestand zijn tegen droogte, maar ook tegen extreem natte omstandigheden.

In het onderzoek is gekeken naar de eigenschappen die invloed hebben op de potentie van grassen, vlinderbloemigen en kruiden. Dit gebeurde aan de hand van literatuurstudie en interviews met experts. Vervolgens zijn in een experiment de twaalf geselecteerde soorten getest op langdurige periodes van droogte en overstroming. De natte periodes bleken geen negatieve gevolgen te hebben op de overleving van de gewassen, maar langdurige droogte heeft wel degelijk een nadelig effect. Vervolgonderzoek wordt aangeraden.

NAT staat voor ‘NATuur-gebaseerde aanpak voor klimaatrobuuste, duurzame en waardevolle zandlandschappen’. Behalve de naam van het project is het tevens het uiteindelijke doel wat wordt nagestreefd voor de toekomst. Het gaat om een systeembenadering. Behalve concrete voorstellen voor landschapshervormingen werkt een onderzoeksteam aan ontwikkelingspaden. Dit team bestaat uit experts van Wageningen University & Research, Radboud Universiteit, HAS green academy, Vrije Universiteit en Universiteit van Keulen, onder leiding van Jakob Wallinga (leerstoelhouder bij Bodemgeografie en Landschap). Hun missie is een landschap te creëren waar natuurlijke processen de ruimte krijgen en benut worden, gebaseerd op de nieuwste wetenschappelijke inzichten en geholpen door de technieken van de 21ste eeuw. Hoe dat dan precies moet, is de hamvraag.

Het uitgangspunt van het project is het natuurlijke functioneren van het landschap. In de afgelopen eeuwen heeft de mens de bodem en het landschap aangepast om intensief gebruik mogelijk te maken. Denk aan sloten en greppels voor ontwatering, kunstmest om de bodem vruchtbaar te maken en beregening in droge tijden. Het onderzoeksteam stelt voor dit om te draaien; niet bodem en landschap aanpassen aan gewenst gebruik, maar functies aanpassen aan de geschiktheid van bodem en landschap. Maar hoe ziet dat eruit? Is het economisch haalbaar en wordt het maatschappelijk aanvaard? Simpel gezegd: kunnen we leven van en met een natuurlijk landschap? Verdienen boeren dan nog een fatsoenlijke boterham en is er dan nog voldoende ruimte voor al onze activiteiten? Omdat het geen halve maatregelen zijn die genomen moeten worden, is ook een maatschappelijke transitie vereist.

In living field labs, op stukken grond van zo’n tien bij tien kilometer, gaat het onderzoeksteam natuurwetenschappelijk onderzoek doen. Het NAT-project bouwt voort op al lopende projecten. Ook die projecten zijn gericht op kennis vergaren over klimaatrobuuste bodem- en watersystemen, met als doel deze te implementeren.

De afgelopen jaren heeft Nederland te maken gehad met verschillende droogtes die enorme economische kosten met zich meebrachten. De Universiteit van Twente leidt een consortium van 17 (publieke en private) partners en stakeholders dat een geïntegreerd monitoring- en modelleringssysteem gaat ontwikkelen om het gedrag van bodem en vegetatie tijdens langdurige droogte te doorgronden. HAS green academy is een van de partners. Het consortium ontvangt een KIC-subsidie van NWO van 1,5 miljoen euro om grensverleggende oplossingen te vinden die de schade van droogte beperken.

Het WUNDER-project (Water Use and Drought Ecohydrological Responses of Agricultural and Nature Ecosystems in the Netherlands) ontwikkelt een nieuw gevarieerd water-bodem-gewassysteem dat met de beste maatregelen komt om droogteschade aan gewassen te beperken.