1. Home
  2. Onderzoek
  3. Lectoraten
  4. VOLTOOID - Lectoraat INVIS

VOLTOOID - Lectoraat INVIS

Het lectoraat INVIS (Nieuwe eiwitten, insecten en vis, gezond, duurzaam en veilig) had als doel bij te dragen aan de reductie van de klimaatbelasting door vis op een duurzamer manier te produceren met behulp van insecten als eiwitbron in visvoer. Dr. Ir. Olga Haenen was lector van het lectoraat INVIS. Het lectoraat is afgerond per 1 januari 2022.

logo INVIS lectoraat HAS

Over het lectoraat

Doel

Het lectoraat wil de Nederlandse onshore aquacultuur aan laten sluiten bij de insectenteelt door gebruik van gezonde en voedselveilige insecten als eiwitbron in visvoer die mogelijk op reststromen worden gekweekt. Hiermee wordt een duidelijke behoefte aan een verbinding tussen de sectoren en aan een toename van de productie van nieuwe, vis- en insecten-eiwitten ingevuld.

Onderzoeksagenda

Gedurende het lectoraat verschoof de focus van vis naar allerlei productiedieren, en dan met name pluimvee. Daarmee verschoof ook de samenstelling van het kernteam INVIS: docent-onderzoeker Arjan Borghuis en lector Olga Haenen, met in de 1e twee jaar docent-onderzoeker Ellen Weerman, met focus op aquacultuur, die opgevolgd werd door docent-onderzoeker Femke Schaafstra, met focus op pluimvee.

 

Onderzoekslijnen

De onderzoekslijnen van dit lectoraat zijn: 

  • Kweek van insecten: De insectenkweek als basis voor voedsel voor de mens of diervoeder bestaat nu zo’n 10 jaar in Nederland en België. Het lectoraat wil onder meer een gezondheidsmonitoringsysteem voor insectenkweekbedrijven ontwikkelen. 
     
  • Visteelt: Het lectoraat richt zich onder meer op het ontwikkelen van een richtlijn voor optimale, duurzame, veilige kweek van vis in een gezonde keten, voor onshore visteeltbedrijven in Zuid-Nederland.
     
  • Visvoer op basis van insecten: Insecten als eiwitbron in visvoer is een nieuw concept en wordt nog weinig toegepast in de praktijk. HAS en Wageningen University & Research willen op dit gebied een pioniersrol spelen in samenwerking met het bedrijfsleven.
Uitbreiding onderwijs en (praktijk)onderzoek

Het lectoraat richt zich op uitbreiding van het onderwijs bij HAS en onderzoek bij Wageningen Bioveterinary Research en verkennend, én inventariserend praktijkonderzoek door HAS, begeleid door Wageningen Bioveterinary Research.

Het lectoraat heeft naast lector Olga Haenen een kenniskring. Daarin participeren docenten en docent-onderzoekers van de hbo bacheloropleidingen:

  • Toegepaste Biologie
  • Veehouderij
  • Bedrijfskunde en agribusiness
  • Milieukunde

Projecten

NWA INSECTFEED

Sinds 2020 doet HAS green academy INVIS mee aan het grote NWA-project INSECTFEED, dat geleid wordt door prof. Marcel Dicke van WUR. De rol van HAS is met name onderzoek door studenten in samenwerking met HAS-docenten Arjan Borghuis, Gilian van Duijvendijk, Peter Jacobs en Olga Haenen en o.a. WUR- en RUG- studenten, -docenten en AIO’s, op het gebied van o.a. de invloed van het voederen van levende insecten op het gedrag en welzijn van pluimvee, waarbij ook oog is voor het welzijn van de insectenlarven, en meewerken aan de ontwikkeling van bijvoorbeeld een voederautomaat voor levende zwarte soldatenvlieg larven voor pluimvee. Het project loopt tot en met 2023. Meer informatie op de website van NWO.

NWO RAAK-MKB Circulaire kip

Dit NWO-project naar huisvlieglarvenkweek op pluimveemest loopt sinds 2019 en wordt geleid door AERES Dronten. HAS green academy heeft vooral een adviesrol (Olga Haenen, Peter Jacobs en Arjan Borghuis). Het project houdt zich bezig met in hoeverre huisvlieglarven te kweken zijn op agrarische restromen zoals kippenmest en snijafval van het veld. Het project loopt door tot februari 2022.

PPS Insectenteelt op daarvoor wettelijk niet toegestane reststromen

Nederland heeft veel organische reststromen en heeft de ambitie om binnen de voedselketen zoveel mogelijk waarde te creëren uit rest- of afvalstromen. Het veilig en verantwoord kweken van insecten op deze rest- of afvalstromen kan hieraan bijdragen. In een publiek-privaat initiatief gaan 4 instituten van Wageningen Research, te weten WFSR, WBVR, WLR en WFBR, i.s.m. HAS green academy onderzoeken of reststromen, die nu nog nauwelijks worden gebruikt, kunnen dienen als voer voor de kweek van de zwarte soldatenvlieg en meelwormen. De organische afvalstromen bestaan uit GFE (groente, fruit en etensresten), slachtafval(beendermeel) en dierlijke uitwerpselen (kippenmest) en zijn een bron van nutriënten.

Echter tot op heden verbiedt de wetgeving het gebruik van deze residuen voor het kweken van insecten. Het onderzoek richt zich op de 1) voedsel- en veterinaire veiligheid van deze verschillende organische afvalstromen om insecten te kweken en 2) de veiligheid van de gekweekte insecten als eindproduct, bij gebruik voor menselijke en dierlijke consumptie. Het project wordt geleid door Wageningen Food Safety Research en loopt door tot eind 2024. Lees hier meer over de aanvraag of over het project zelf.

NUFFIC-project OKP-VNM-10054 Vietnam

Sinds september 2020 doet HAS green academy mee aan een door NUFFIC gesubsidieerd project met AERES Wageningen als projectleider. Vanuit HAS zijn betrokken: Toon Keijsers (Vietnam en value chain en crops expert), René Schoorl (aquacultuur) en Olga Haenen (visziekten en -gezondheid). Het project heeft twee takken: crops (fruitteelt) en aquaculture (met name pangasiuskweek). Bij INVIS focussen we ons met name op het verbeteren van de eerste kweekfase van pangasius, de value chain, en op train the trainer, zodat Vietnamese collega’s ter plekke de sector kunnen instrueren. Het project loopt door tot eind 2021. 

Publicaties en voordrachten

Sectorplan Insectenkweek VENIK-LNV

Op 22 oktober 2020 werd door onze Minister Schouten de brief verduurzaming Veehouderij aan de 2e kamer gepresenteerd. Als een van de bijlages werd het Sectorplan, dat kort daarvoor gereed was gekomen toegevoegd. Daarmee is de insectenkweeksector sindsdien te beschouwen als de 6e dierhouderijsector van Nederland, en dat is geweldig nieuws! Het Sectorplan, waaraan een grote club stakeholders o.l.v. LNV en VENIK meeschreven, o.a. de HAS is een agenda op het gebied van wat er al is en wat er nodig is aan input en ontwikkeling op velerlei vlak om de insectenkweeksector verder tot bloei te brengen.

Review of insect pathogen risks for the black soldier fly

(Hermetia illucens) and guidelines for reliable production: Ziekten van zwarte soldatenvlieg larven en andere zgn. Diptera? In 2020 kwam een wetenschappelijk artikel uit in het Journal for Insects in Food and Feed, van Lotte Joosten, waaraan Antoine Lecocq , Annette Bruun Jensen, lector Olga Haenen, Eric Schmitt, en Jørgen Eilenberg meeschreven. Het bleek, dat er maar weinig ziekteverwekkers van zwarte soldatenvlieg larven bekend zijn tot nu toe. De review is gepubliceerd in open access.

Boek: INSECT CULTURE

Er is in samenwerking met Wageningen Academic Publishers door diverse instituten een boek over Insect culture in voorbereiding, dat naar verwachting in dec 2021 uitkomt. Diverse HAS collega’s van INVIS hebben hieraan bijgedragen: Arjan Borghuis, Bruce Schoelitsz en Olga Haenen.

Publicaties

2022:

   1. Insecten vormen zesde dierhouderijsector in Nederland, Tijdschrift voor diergeneeskunde, januari 2022

   2. Er was eens een ridder en die heette Olga Haenen..., Aquacultuur, april 2022

2021:

  1. Nederlof, M.A.J., E.J. Weerman, M.M.P. Vrij, O.L.M. Haenen, 2021. Essentiële oliën: een alternatief voor antibiotica? Aquacultuur, 1: 26-30.
  2. Weerman, E.J., B. van de Sanden, T. Keijsers, G.J. Duives, M.A.J. Nederlof, O.L.M. Haenen, 2021. Hoe kan de Nederlandse aquacultuur de transitie naar duurzaam voer worden inzetten? Aquacultuur, 1: 20 -25.
  3. Book Insect culture, 2021, in prep. Wageningen Academic Publishers, in preparation, expected Dec 2021. Met o.a. input van A. Borghuis, B. Schoelitsz, en Olga Haenen van de HAS.
  4. Haenen et al., 2021. Position paper over INVIS, in prep.
  5. Vier jaar INVIS: Van insect naar vis, naar varken en kip, Visionair, nr. 62, december 2021

2020:

  1. Joosten, Lotte, Antoine Lecocq, Annette Bruun Jensen, Olga Haenen, Eric Schmitt, Jørgen Eilenberg, 2020. Insect pathogen risks for black soldier fly Hermetia illucens and guidelines for reliable production. Mini Review. Entomologia Experimentalis et Applicata. Special Issue: Insects in production, 1-16. Zie boven (Review of insect pathogen risks for the black soldier fly).
  2. INVIS, 2020. INVIS netwerkhappening 5 maart 2020: verslag, PDF.
  3. 2 BO-posters BO EXPO, 18 juni (PA KIEM Aquaculture, en BO akoestiek van meelwormen in substraten).
  4. VENIK, WUR en HAS, 2020. Agenda-ontwikkeling en innovatie in de Nederlandse insectenketen. Mee-vergaderd door Olga en Arjan gedurende 1,5 jaar namens (o.a.) HAS
  5. Haenen, 2020. Video van seminar 17 nov 2020 over INVIS / insect health voor Australië, James Cook University: met abstract: O. Haenen, A. Borghuis, F. Schaafstra, L. Bonte, G. van Duijvendijk, L. Dingboom, B. Schoelitsz, R. Petie, C. de Vos, J. Gonzales Rojas, P. de Cocq: Insect culture in the Netherlands for feed and food with special focus on bacterial health. 

2019:

  1. Weerman E.J., M. Vrij, F. Schaafstra, O. Haenen, 2019. Voer op basis van insecten voor de koningsgarnaal. Aquacultuur, 34, 3: 23-27.
  2. Haenen, O., A. Borghuis en E. Weerman, 2019. Van insect naar vis: Karpers groeien goed op een dieet van soldatenvliegen. Visionair, 53, sept 2019: 42-43.
  3. SiA, Eric Keizer, 2019. HAS Hogeschool in onderzoek naar ‘insecten als minivee voor nieuwe eiwitten in diervoeder’. Gaat over NWA-project. Website Regie-orgaan SIA, juli 2019.
  4. Haenen, Olga, Mirjam Boonstra, Clazien de Vos, Ruud Deurenberg, Eefke Weesendorp, Joke van der Giessen, Peter Bonants, Martin Verbeek, Bram Cornelissen, Monique van Oers, Vera Ros, Jørgen Eilenberg, Len Lipman, Ineke Horsman-Schriemer, Ruth Bouwstra, Hetty Karman, 2019. VETSECT: TOWARDS A VETERINARY DIAGNOSTIC SERVICE FOR THE INSECT PRODUCTION CHAIN. Poster KB-34 WUR-dag 28 nov 2019, Wageningse Berg.
  5. Haenen, O., A. Borghuis, B. Weller, J. van Eijk, E. van Gelderen, M. Boonstra, E. Weerman, L. Bonte, L. Dingboom, R. Petie, P. de Cocq, 2019. Bacteriële gezondheid in Nederlandse insectenkweek: een pilot. 
  6. Vlaanderen, Frits, et al., 2019. Insectenteelt genoemd in: Staat van Zoönosen, dec 2019.
  7. Schoelitsz, Bruce, Arjan Borghuis, Ayke Haller, Raoul Linders, Emmy Post, Melissa van Rijnen, Marnix van Schaik, Kas Swinkels, Wout  Vloedgraven, Tim Vrijenhoek, Maxime Weber, Thomas Weisbeek en Matthé Wind, 2019. Ongewenste beestjes in de meelwormenkweek. Dierplagen Informatie 4: 4-8. 

2018:

  1. Haenen, A. Borghuis, G. van Duijvendijk, E. Weerman, B. Schoelitsz, L. Bonte, L. Dingboom, H.J. Roest, P. de Cocq, 2018. Novel proteins: Insects and fish, healthy, sustainable, and safe (a new Lectureship sat HAS Den Bosch). Poster bij Insect Conference Ede, 21-22 maart 2018.

Publicaties Olga Haenen over visziekte

Bekijk de publicaties van het vis-, schaal- en schelpdierziektelaboratorium waar lector Olga Haenen tevens aan verbonden is. 

Voordrachten

2021:

  1. Arjan Borghuis (aangepaste versie en gepresenteerd door Olga Haenen), College TB2-HC4 Voeding voor dieren: Insecten. 6 jan 2021.
  2. Haenen, Olga, 2021. Het lectoraat INVIS: INSECTEN EN VIS, GEZOND, DUURZAAM EN VEILIG: Opening van de webinar KIEM “Insecten als innovatief en duurzaam alternatief voor visolie in de aquacultuurvoer”. 19 jan 2021.

    Inleiding KIEM Webinar 19 Jan 2021

    HAS rapport KIEM verduurzaming aquacultuur juni 2020

    Presentatie HAS KIEM essentiële oliën voor aquacultuurvoer 19 jan 2021

    Presentatie HAS KIEM verduurzaming aquacultuur 19 jan 2021

  3. Olga Haenen, Arjan Borghuis, Femke Schaafstra, René Schoorl, Linda Bonte, Peter Jacobs, Patricia de Cocq, 2021. INVIS: Gezonde Insectenkweek voor o.a. visvoer. Lezing voor 2e en 3e jaars studenten Diergeneeskunde, online. 24 maart 2021.
  4. Olga Haenen, Alban Caratis, Jan-Willem Noom, 2021. AQUACULTURE:
    ToR 1, 2, and 4 : HEALTHY PANGASIUS CULTURE. 6 april 2021 tijdens kick-off NUFFIC OKP-105062.
  5. Haenen, Olga, 2021. 25 mei: NGN-cursus gegeven : ziekten en plagen insecten.
  6. Haenen, O., A. Borghuis, F. Schaafstra, 2021. College “HEALTH: with focus on insects and fish“. MN3410 voor 15 studenten van Femke. 3 juni.
  7. Olga Haenen, Arjan Borghuis, Femke Schaafstra, René Schoorl, Linda Bonte, Peter Jacobs, Ellen Weerman, Gilian van Duijvendijk, Evelien van Gijzen, Patricia de Cocq, 2021. INVIS: Insecten zijn goed eetbaar door dier en mens: Kennismaken met deze snelgroeiende 6e dierhouderijsector. Keynote bij FICA middag InHolland, online. 15 juni.

2020:

  1. 30 jan: Lezing over internationaal netwerken gegeven bij Lunch & Learn.
  2. 5 maart: INVIS mid-term netwerkhappening vanaf 13u tot 18u, Verslag INVIS netwerk happening
  3. 28 mei: College “HEALTH: with focus on insects and fish“ (Olga Haenen*, A. Borghuis, B. Weller, E. Weerman, F. Schaafstra, L. Bonte, B. de Ruiter, L. Dingboom, R. Petie, M. Calis, P. de Cocq ) gegeven MN3410 voor 15 studenten van Femke, over Health, with focus on insects and fish.
  4. 18 juni: BO EXPO, lezing over INVIS, door middel van video, Olga Haenen.
  5. 17 nov: Olga Haenen, Arjan Borghuis, F. Schaafstra, L. Bonte, G. van Duijvendijk, L. Dingboom, B. Schoelitsz, R. Petie, C. de Vos, J. Gonzales Rojas, P. de Cocq, 2020. INSECT CULTURE IN THE NETHERLANDS FOR FEED and FOOD with special focus on BACTERIAL HEALTH IN DUTCH INSECT CULTURE. Invited Seminar voor James Cook Univ. Townsville, Australië, video
  6. 19 nov: NGN-cursus gegeven (ziekten en plagen insecten, O. Haenen).
  7. 24 nov: INVIS: Gezonde Insectenkweek voor o.a. visvoer (Olga Haenen, Femke Schaafstra, René Schoorl, Arjan Borghuis). Invited College over INVIS voor 4e jaars Sustainable Animal Science, Venlo.
  8. 1 dec: INVIS: Gezonde Insectenkweek voor o.a. visvoer (Olga Haenen, Femke Schaafstra, René Schoorl, Arjan Borghuis). Invited College over INVIS, voor 1e jaars HAS TB Venlo.

2019:

  1. Haenen, O., 2019. TROG EN DIS VAN INSECTEN EN VIS: Lectoraat Nieuwe eiwitten, insecten en vis, gezond, duurzaam en veilig (INVIS). Lezing bij FAVV, Brussel tijdens jaarlijkse bezoek i.h.k.v. ref.labtaak, 15 jan 2019.
  2. Haenen, O., 2019. GEZONDHEID en VEILIGHEID VAN INSECTENKWEEK: Lectoraat Nieuwe eiwitten, insecten en vis, gezond, duurzaam en veilig (INVIS). Lezing op 11 juni: Cursus gegeven insectenziekten en –plagen (POP3) bij NGN aan 12 cursisten.
  3. Olga Haenen*, A. Borghuis, E. Weerman, G. van Duijvendijk, B. Schoelitsz, L. Bonte, L. Dingboom, F. Schaafstra, H.J. Roest, P. de Cocq, 2019. Healthy and safe insect farming for feed and food? Our lectureship INVIS at HAS. Wensing lezing bij WBVR, 24 jan 2019.
  4. Haenen, O., 2019. Lectoraat Nieuwe eiwitten, insecten en vis, gezond, duurzaam en veilig (INVIS). Lezing bij Suikerlaboratorium, 1 feb 2019.
  5. Haenen, O., 2019. TROG EN DIS VAN INSECTEN EN VIS: Lectoraat Nieuwe eiwitten, insecten en vis, gezond, duurzaam en veilig (INVIS). Lezing bij VVAO Flevoland, 3 april 2019.
  6. Haenen, O., A. Borghuis, E. Weerman, 2019. Novel protein: insectenkweek voor diervoeder, College 7 mei 2019 voor 80 2e jaars DV HAS.
  7. Haenen O., A. Borghuis, B. Weller, J. van Eijk, E. van Gelderen, E. Weerman, L. Bonte, B. de Ruiter, L. Dingboom, R. Petie, M. Calis, P. de Cocq, 2019. BACTERIAL HEALTH IN DUTCH INSECT CULTURE. Abstract en lezing bij NRL meeting schaaldierziekten in Lyngby, 29 mei 2019.
  8. 11 juni: Cursus gegeven insectenziekten en –plagen (POP3) bij NGN aan 12 cursisten.
  9. 13 juni: Cursus gegeven insectenziekten en –plagen (POP3) bij NGN aan 12 cursisten.
  10. Haenen et al., 2019. Vraagarticulatie RAAK-MKB INVIS. Lezinkje voor VENIK als inleiding. 4 juli 2019, HAS
  11. Haenen O., A. Borghuis, B. Weller, J. van Eijk, E. van Gelderen, E. Weerman, L. Bonte, B. de Ruiter, L. Dingboom, R. Petie, M. Calis, P. de Cocq, 2019. BACTERIAL HEALTH IN DUTCH INSECT CULTURE. lezing bij WU Food & Feed afdeling, 11 juli.
  12. Haenen O., A. Borghuis, B. Weller, J. van Eijk, E. van Gelderen, E. Weerman, L. Bonte, B. de Ruiter, L. Dingboom, R. Petie, M. Calis, P. de Cocq, 2019. Bacterial populations in Dutch cricket and morio worm culture: a pilot study. Abstract en lezing op EAAP, Gent, 26 aug 2019.
  13. Haenen, O., 2019. Interview voor Greenport West-Holland, 8 okt in het kader van hun insectenweek, kwam maandag 14 okt online
  14. Haenen, O., 2019. Inspiratiecollege INVIS aan 4e jaars:
    HAS Management van de Leefomgeving, 8 okt.
  15. Haenen, O. et al., 2019. Pitch over INVIS tijdens onderzoeksdag HAS, 24 okt 2019.
  16. Haenen et al., 2019. Lezing bij VetSect kick-off bij WBVR: 30 okt 2019.
  17. Olga Haenen, A. Borghuis, E. Weerman, M. Boonstra, C. de Vos, et al., 2019. INVIS (Lectureship) and VETSECT (towards a veterinary diagnostic service for the insect chain). Lezing tijdens kick-off van INSECT DOCTORS, Wageningen, 13 nov.
  18. Haenen, O., 2019. Insectenziekten en -plagen. Cursus NGN, 23 deelnemers. 25 nov.
  19. Haenen Olga, Arjan Borghuis, Mirjam Boonstra, Ronald Petie, Clazien de Vos, Patricia de Cocq, 2019. BACTERIËLE GEZONDHEID IN NEDERLANDSE INSECTENKWEEK: EEN PILOT. Lezing RIVM Zoönosedag, 3 dec. Met publicatie RIVM (Staat van Zoönosen).
  20. Interview door WUR studenten aangaande insectenkweek, via NGN, dec 2019.

2018:

  1. Haenen, O., 2017. Lectoraat Nieuwe eiwitten, insecten en vis, gezond, duurzaam en veilig (INVIS). Lezing bij HAS brainstorm, 7 dec 2017.
  2. Haenen, Olga, 2018. Lectoraat Nieuwe eiwitten, insecten en vis, gezond, duurzaam en veilig (INVIS). Lezing bij HAS Food Experience, 30 jan 2018.
  3. Interview over INVIS, Hello Radio Amsterdam, 28 maart 2018.
  4. Haenen, Olga en Elies Lemkes-Straver, 2018. Toekomst van Voedsel. Verkade Fabriek Den Bosch, Food and Film Festival, 9 mei, omlijst met insectenburgers.
  5. Haenen, Olga, 2018. A new lectorate Novel proteins, insects and fish, Healthy, sustainable, and safe (INVIS): tijdens bezoek aan DK (KU Kopenhagen), prof. Eilenberg en collega’s : 29 mei.
  6. Haenen, Olga, A. Borghuis, G. van Duijvendijk, E. Weerman, B. Schoelitsz, L. Bonte, L. Dingboom, H.J. Roest, P. de Cocq, 2018. Growing Insect culture in Europe as protein in fish feed: risk of pathogen transfer. Tijdens National Reference Lab meeting visziekten in Lyngby, 30 mei.
  7. Haenen, Olga, 2018, Insectenziekten en –plagen. 7 juni: eerste keer college gegeven tijdens HAS cursus Insectenkweek voor toekomstig professionals
  8. Haenen, Olga, 2018. college MN4410. Insecten- en viskweek, -ziekten en plagen, voor 4e jaars DV, Den Bosch. 13 sept 2018.
  9. Borghuis, Arjan, Haenen, Olga et al., HAS voortgang Entomospeed. Presentatie tijdens Entomospeed vergadering, Roeselare, België, 21 sept 2018.
  10. Haenen, Olga, 2018. college MN4410. Insecten- en viskweek, -ziekten en plagen, voor 4e jaars GC Food, HAS Venlo. 27 sept 2018.
  11. Weller, Babette, 2018. Kick of KIEM bacteriën krekelkwekerij. 2 oktober 2018.
  12. Haenen, Olga, 2018. NOVEL PROTEINS: INSECTS AND FISH, HEALTHY, SUSTAINABLE AND SAFE (INVIS: A NEW LECTURESHIP). Lezing bij WU VIROLOGY, 9 oktober 2018.
  13. Haenen, Olga, 2018. Lectoraat Nieuwe eiwitten, insecten en vis, gezond, duurzaam en veilig (INVIS). Open Space HAS TB, 30 okt 2018.
  14. Haenen, Olga, 2018. TROG EN DIS VAN INSECTEN EN VIS: Lectoraat Nieuwe eiwitten, insecten en vis, gezond, duurzaam en veilig (INVIS). Inaugurele rede HAS Hogeschool.
  15. Haenen, Olga, 2018, Insectenziekten en –plagen. 20 dec 2018. College gegeven tijdens HAS cursus Insectenkweek voor toekomstig professionals.
  16. HAS Talk 2018 - Lectoraat Nieuwe eiwitten, insecten en vis, gezond, duurzaam en veilig (INVIS) Bekijk de video van de HAS Talk, uitgezonden tijdens het HAS Year Event 2018

 

Sustainable Development Goals

  • Sustainable Development Goal 4: Kwaliteitsonderwijs
  • Sustainable Development Goal 12: Verantwoorde consumptie en productie

Neem contact op

Meer leren over dit onderwerp?